Het belang van Zaadvaste Rassen

Door: Jan Bulthuis

Door toedoen van de mens gaat de biodiversiteit hard achteruit

Wat is biodiversiteit en waarom is dat zo belangrijk?

Biodiversiteit wordt meestal beschreven als de “verscheidenheid aan leven, in allerlei vormen, op aarde”. Planten zetten zonne-energie om en maken het beschikbaar voor andere levensvormen. Bacteriën en andere levende organismen breken organisch materiaal af tot voedingsstoffen die zorgen voor een gezonde bodem. Bestuivers zijn essentieel voor de voortplanting van planten, die garant staat voor onze voedselvoorziening. En zo kunnen we heel lang doorgaan. Alle leven op aarde heeft zo haar rol. Het is onmogelijk om de exacte gevolgen van uitsterving van de verscheidenheid aan leven te voorspellen, maar we weten wel dat de diversiteit van de natuur ons in staat stelt om te gedijen. Hoe groter de variatie is in ons ecosysteem, hoe groter de capaciteit om schokken op te vangen en het leven te ondersteunen. Kort gezegd, biodiversiteit zorgt voor schone lucht, fris water, een goede kwaliteit van de bodem en de bestuiving van gewassen. Het belang van biodiversiteit is zeer groot!

In een VN-verslag gepubliceerd in 2019, werd gewaarschuwd dat één miljoen soorten, uit een geschat totaal van 8 miljoen, op het punt staan om uit te sterven, waarvan vele soorten al binnen enkele decennia. Voor ecosystemen duurt het miljoenen jaren om van zo’n gebeurtenis te herstellen. De Europese Commissie heeft in mei 2020 de nieuwe biodiversiteitsstrategie 2030 gepresenteerd met als doel wettelijke bindende doelstellingen vast te stellen. Uiteindelijk is het doel om ervoor te zorgen dat tegen 2050 de ecosystemen in de wereld zijn hersteld en veerkrachtig en adequaat beschermd zijn.

En hoe zit het met biodiversiteit in relatie tot ‘zaadvast’? 

Zaadecht, meestal zaadvast genoemd, betekent dat bepaalde eigenschappen vastliggen in het ras. Een belangrijk voordeel van zaadvaste rassen is dat er altijd enige vorm van genetische variatie is tussen de planten en dat ziektes zich minder snel verspreiden dan bij de genetisch identieke planten van een F1/hybride-ras. Daarover straks meer. Biologische zaadvaste rassen mogen meer variaties hebben en hebben daardoor meer bufferend vermogen tegen ziektes. Een ander voordeel is dat telers die rassen zelf kunnen vermeerderen, steeds weer eigen zaaizaad kunnen winnen en opnieuw uitzaaien. De zaad productiecyclus kan dus eindeloos worden voortgezet, van generatie op generatie. Hierdoor kan een ras zich ook aanpassen aan veranderende omstandigheden zoals het klimaat. En het geeft telers ook keuzemogelijkheid en onafhankelijkheid van zaadleveranciers. Zaadvaste zaden zijn bovendien vrij van genetische manipulatie (GMO-vrij); zuivere zaden zonder kunstmatige ingrepen. Zaadvaste groenten dragen optimaal bij aan biodiversiteit. Bovendien is dit ons erfgoed, generatie op generatie doorgegeven en meegegroeid met ons smaak.

Tegenover zaadvast staan F1/hybride rassen. Deze zaden business is hoog technologisch. Met de computer resultaten van kruisingscombinaties in rekenprogramma´s uitgewerkt en door inteelt en selectie van planten worden positieve eigenschappen vastgehouden. De groentes zijn uniform en hebben vaak hetzelfde formaat, waardoor het goed in de schappen van de supermarkt past. Deze groente voegt weinig toe aan de biodiversiteit omdat elk plantje genetisch hetzelfde is. En de bedrijven die het ras hebben ontwikkeld hebben het feitelijk in eigendom zonder dat er vrije toegang is tot het genetisch materiaal. Het patent op deze rassen is in bezit van grote spelers. Het zaad dat vrijkomt bij de teelt is niet bruikbaar om het volgende jaar weer te telen, waardoor de teler verplicht is ieder jaar opnieuw zaad te kopen. Hybridezaad heeft inmiddels de wereldmarkt veroverd en de mens ervan afhankelijk gemaakt. 

 De feiten

Het percentage zaadvaste zaden en ook dus zaadvaste groenten is minimaal. Exacte cijfers zijn niet beschikbaar en schattingen variëren tot minder dan 1% tot maximaal 5% aan zaadvaste zaden. De verhouding is zoek en voor een gezondere aarde is het doel dat de helft van alle groentes die mensen consumeren uit de categorie ‘zaadvast’ gaat komen. Dan is er nog wel wat te doen. Er wordt inmiddels goed gelobbyd richting overheden en is ook de stichting Zaadgoed actief om meer aandacht te krijgen voor het belang van zaadvaste groenten. De Zaderij in Emmeloord levert uitsluitend zaadvaste zaden. De overtuiging dat zaadvaste groenten een belangrijk plaats in kunnen en moeten nemen voor verkrijgen van een goede biodiversiteit is een belangrijk drijfveer voor de Zaderij. De Zaderij wil samen met biodynamisch- en biologische boeren in Nederland en België zaadvaste rassen vermeerderen en ontwikkelen. Inmiddels leveren ongeveer 30 telers hun zaden aan de Zaderij. Met de grootste zorg worden ze geteeld, geoogst, geschoond, gedroogd en verpakt. Uiteraard worden onze zaden niet bewerkt; puur natuur. Vrije zaden voor meer biodiversiteit en een gezondere aarde! Dat is de Zaderij!